Plattdeutsch

Antonius Praetorius

Anton Praetorius, Strieter tiegen dat Quiällen un dä Prozässe an dä Häxen

Anton Praetorius (gebuorn 1560 in Lippstadt/ Dütschland, gestuorven an´n 6. Dezember 1613 in Laudenbach/ Bärgstrote) was en dütscher Pastauer, en reformaiärter Theologe, Schriewersmann un Strieter tiegen dat Quiällen un dä Prozässe an dä Häxen.

1586 gebar sein Wif Maria in Koamen/ Westfoalen iären Suon Johannes. Anton Praetorius wauede dä eiste reformaiärte Pastauer in diäm Duorp Dittelsheim, bo hei dä öllste Beschriewung van diäm 1. Grauten Fatt in diäm Schluott van Heidelberg in Latiensch opsatt. Hei wauede 1596 Priäker an diäm fürstliken Huof in Birstein bi Frankfurt/ Main. 1597 mok dä Fürst Praetorius taum Bigehörigen van diäm Häxengericht. Praetorius gäng tiegen dat Quiällen an un suorgede dofüör, dat dä Frau frie koam. Dat es dä enzige üöverlieferde Fall, dat en Pastauer in dä Tied in ennem Prozäss dat Enne van diäm boisen Quiällen afverlangede – un domet düörkoam.

Praetorius verlous sein Amt as Pastauer bi diäm Fürsten un priäkede van 1598 an in Laudenbach/ Bärgstrote. Unne diäm Decknoamen van seinem Suon Johannes Scultetus brachde hei en Bauk „Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern“ tiegen dat Quiällen van Häxen un tiegen dä Biesterigge in´n Kopp doröver hiärut. 1602 was hei Manns genaug, sienen Noamen as Schriewer te gebruken. 1613 koam dä drüdde Oplage met ennem Vüörword van iäm sewes hiärut. 1629 gäven unbekannte Lü dä vaiete Oplage van diäm „Bericht über Zauberey und Zauberer“ hiärut.

Beiker van Anton Praetorius (Utliäse)

Vas Heidelbergense, Heidelberg, Oktober 1595
Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern. Durch Joannem Scultetum Westphalo-camensem 1598 (Johannes Scultetus es en Decknoame füör Anton Praetorius)
Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern: kurtz und ordentlich erkläret durch Antonium Praetorium, Lich, 1602. Nigge Oplage 1613 un 1629
De Sacrosanctis Sacramentis novi foederis Jesu Christi, Lich, 1602

Schriewdum
Hartmut Hegeler: Anton Praetorius, Kämpfer gegen Hexenprozesse und Folter. Unna 2002, ISBN 3980896943
Hartmut Hegeler und Stefan Wiltschko: Anton Praetorius und das 1. Große Fass von Heidelberg. Unna 2003, ISBN 3980896900 (mit Übersetzung des lateinischen Textes von Burghard Schmanck)
Hartmut Hegeler: Anton Praetorius – Widerstand gegen Folter und Hexenprozesse in der Wetterau, De Pii Magistratus Officio – Kirchenreform und Fürstenpflicht (Latiensche Originalschriewstück ut diäm Joar 1596 an Wolfgang Ernst, Graof van Büdingen, met dütscher Üöversettung, 2006

Links im Internet
http://www.anton-praetorius.de
Daten ut diäm Liäwen tau Anton Praetorius
http://www.fass-heidelberg.de
Anton Praetorius un dat 1. Graute Fatt in diäm Schluott van Heidelberg
http://www.rzuser.uni-heidelberg.de/%7Ecd2/drw/F3/praetor/o02wid.htm
Dütscher Originaltext van diäm Bericht van Praetorius 1613

Übersetzung ins Plattdeutsche von Friedrich Schmidt